Hollandsk bogkunst gennem tredive �r HIw Af G.W.OVINK fe I il I il il I. Almindelige bem�rkninger om �National Typografi� F�r vi gar n�rmere ind p� de sidste tredive �rs str�mninger og resultater i hollandsk bogtypografi, m� vi stille nogle generelle sp�rgsm�l. Svarer begrebet �hollandsk (eller en anden national) typografi� til fundamentale H og v�sentlige egenskaber ved det p�g�ldende lands tryksager? Med andre � ord, har udtrykket �national typografi� andet end geografisk betydning? Vinder vi noget i �stetisk forst�else, hvis vi -inden for en anden kunst�art � taler om Asger Jorn som dansk maler, Karel Appel som hollandsk, Pierre Al�chinsky som belgisk, i stedet for at opfatte dem som medlem-� mer af den internationale Cobra-gruppe, et b�nd de �jensynlig selv be-pj tragter som vigtigere end deres respektive statsborgerskab. Vi er vant til at fordele typografiske arbejder under nationale eller re�gionale overskrifter, fordi det er praktisk, og fordi brugen af landets � sprog binder det trykte arbejde til det p�g�ldende land. Men de enkelte I formgivere i et land er forskellige af tendens, temperament og kvalitet, og det er m�ske vigtigere end de f�lles nationale karakteristika. I Som v�sentlige vil jeg betragte de egenskaber, som afspejler national�karakteren (hvis noget sadant findes), og de tr�k som er udtryk for H en us�dvanlig h�j eller lav almindelig standard i det p�g�ldende lands formgivning. Der er andre tr�k, som synes vigtige, fordi vi f�rst genkender et givet lands typografiske arbejde p� dem, men som i virkeligheden ofte er af forbig�ende og overfladisk natur, f. eks. den fremherskende brug af visse � 7 G. W. O V I N K EN NIEUWELENTE 1 EN EEN NIEUW GELUID. Ik wil dat dit lied klinkt als het gcEluit, i Dal ik vaak hoorde **4 voor een zomernacHt In een oudstadje. langs de watergracht � In huls was t donker raaar de stillestraat Verga.irdc schemer. aan de lucht blonk laat Nog licht, er vicl een gouden blanke schijn Over de gevcls in mijn raamkozijn. Dan hlies een jongen als een orgelpsjp. De klankenschudden in de lucht zoo rijp Als jonge kersen. wen een lentewind In t boschje opgaat en zijn reis begint Hij dwaald over de bruggen.op den wal Van t watcr langzaam gaande, overa! Als n jonge vogel fluitend. onbewusl Van eigen blijheid om de avondrust. En menig moc man die ziin avondmaal Nam luisterde als naar een oud verhaal. Gliralachend. eneen h�nd die t venster sloot. Talmde een pooze wijl de )ongen floot. z.J66 wil ik dat dit lied klmkt,er is��n Die ik w�l wenschte. dat mijn stem bescheen Met meer dan lachen van haar zachieoog. . . Heil heil ik voel hier handen en den weeken boog Van haren arm. Een koepel van blind licht. Mild nevelend. omgeeft mijn aangezicht. Mijn stem brandt m mij alsde geele vlam Van gas in glazen kooi. eeneikestam Breekt uit in twijgen. en jong loovcr spruit Naar buiten: Hoort, er gaat een nieuw geluid; S. H.De Roos: Opslag fra Gorter: Mei. Tr�snit af Dirk van Gelder. Utrecht, Stichting De Roos, 1950. Tryk: Van Amerongen, Amersfoort. Skrift: Hollandsk Medi�val af S.H.De Roos. Initial r�dbrunt. 245x155 mm. skriftsnit eller papirtyper, hvis denne brug v�sentligst skyldes, at disse ting er lettilg�ngelige i det p�g�ldende land. F.eks. er De Forenede Papir�fabrikkers matglittede specialtryk fremtr�dende i dansk bogtryk, Scheu�felen's Werk-& Daunendruckpapiere i Tyskland; antikva-skrifterne Fri�dericus og Genzsch fra Genzsch & Heyse i Hamburg dominerede dansk bogtryk i mange �r, ligesom De Roos' Hollandsk Mediaeval og Erasmus dominerede i Holland og Cochin-gruppen i Sverige under Akke Kum�llen's indflydelse. At disse skrifter er popul�re, skyldes delvis, at de er lette at f� i disse lande p� samme m�de som de n�vnte papirsorter, men HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE EERSTE HOOFDSTUK Van het Ri)k en zijn Inwoners RTIKEL 1. HET KONINKRIjK DER NEDER-I ANDEN OMVAT HETGRONDGEB1ED VAN NEDERLAND, i NDONESI E, SURINAME EN DE NEDERLANDSE ANTILLER AR I IkF.L 2. De Grondvvet is alleen voor het Ri|kin Europa ver�bindende. voor zover niet het (egendeel daaruit biijkt, VVaar inde voigende artikelenhet Rijkwordt genoemd,wordt alleen het Rijk in Europa bedoeld. ARTIKEL 3. De wet kan provincien en gemeenten veremgenen splitsen en nieuwe vormen De grenzen van het Rijk. var, de provincien en van de gc�meenten kunnen door de wet uorden veranderd, ARIIKEL 4, Allen die zich op het grondgebied van het Rijk bi \inden, hebbengelijke aanspraak opbeschertning vanpersoon en goederen, 1)e wet regelt de toelatingen de uitzetting vanvreemdelingen en de algemene vuorwaaiden, opwelke ten aanzien "an hun uit�levenng verdragen met vreemde Mogendhedenkunnen worden gesloten, AR 11KHL 5. leder Nederlander is tot elke landsbediening be�noembaar, 3 Hoofdst I S.H.De Roos: F�rste tekstside af Hollands Grundlov, udgivet i anledning af dronning Juhanas kroning. Haag, Statstrykkeriet, 1948. Skrift: De Roos Antikva, af S.H.De Roos. Initial bl�t. 305x210 mm. G. W. O V I N K det synes ogs� at have betydning, at de er besl�gtet med tr�k i de respek�tive folks mentalitet. Dette f�rer os tilbage til sp�rgsm�let om nationalkarakter.Det er tyde�ligt, at vi er midt i en internationaliseringsproces. Kommunikationen for�bedres hurtigt,og enhver m� derfor holde sig orienteret om,hvad der sker i frontlinien i hans eget land, og blandt hans kolleger i udlandet. Dette bryder noget af den h�ndens og �ndens rutine, som vi altfor ofte er til�b�jelige til at betegne som national tradition. I stedet for tredivernes nationalisme oplever vi efter 1945 en bevidst internationalisme, dels in�spireret af politiske idealer, dels af �konomisk n�dvendighed ogs� pa ike!Jor Morning in llie Bowl oj Nigh HasJl'i'i/] the Slone ihat puts ilte Stars to Fhght: And Lo! the Hunter ofthe Eafl has cau^ht The Sultans Turret ina Noosc ojLy/i/. n Dreaming when Dau n's Lejt Hand was in the Sky l heard a Votce within the Tavern cry, 'Awake, my Little ones, and Jill the Cup Btjore Lije's Licpior in ils Cup he dry.' J.van Krimpen: Side af Omar Khayy�m: Rub�iyat. Amsterdam, Balkema, 1945. Tryk: Joh. Ensched� & Zonen, Haarlem. Skrift: Cancellaresca Bastarda af J. van Krimpen. 192x110 mm. HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R STEDEBOUW zamc dagciijkse rcizen vande forenseen einde kankomen. Deze denkbeelden zijn in Engeland eerst op bcscheiden schaal verwezenlijkt in de tuinsteden Letchwonh(1903) en Wetwyn (1920). Tijdens en na de laatste oorlog is dc ge� dachte van decentralisatie door middel van tuinsteden in Engeiand ofliciecl aanvaard als een van dc pijlers van de economische en stedebouwkundige politiek van de rege� ring. Zo voorziet het in opdracht van de regering reeds tijdens deoorlog doorAbercromhie enForshaw ontworpen plan voor Groni-Londen in de aanleg van een achttal tuinsteden in dit gebied. Bovendicn is in 1946 de New Towns Aet (wet op de nieuwesteden) tot stand gekomen, berustend op een rapport van de z.g. Reith-commissie, waarin de instelling is geregeld van hijzondere pubhek� rechteliike lichamen mel de taak de stichting van nieuwe steden van mect af ter hand tenemen, tot het gemeentelijk leven ter plaatse een zodanige rijpheid heeft bereikt, dat het bijzondere hchaam kan terugtreden en het behecr verder overlatenaan eengemeentebcstuor. Ook buiten het gebied van Londen is de voorbereiding van dergelrjke nieuwe steden op gang gebraeht. Niet onvermeld mag blijven dat het ideaal van de tuin� stad indc gebruikclijkezin ook bcstrijdinggevonden hceft. In zeer scherpc bcwoordingen treffen wij dezc bestnjding aan bij Le Corbusier, die aan dc tuinstad verwijt, dat zij tot een algenicne verspilling voert, omdat het eengezins� huis, waarop zij berust, maar korte tijd nodig is, tot de kindercn het huis hebben vcrlaten, en omdat zij tot een oneconomische voorzicning met alle verkecrsmiddelen, kidingen enz. moet leiden. Hij steltals tegenideaal tegen� over de horizontale tuinstad dc venicale tuinstad, met hoge woongebouwen, temidden vaneen ruime groenvoor� ziening (zie alb. blz. 153). Bujten Engeland, met namc in Nederland, hceft het ideaal van dc tuinstad veel minder weerklank gevonden. FIO. 7. PLATTEGROND VAN DE 1DEAALSTAD VAN SPECKLE Het schrikbecld van de reuzenstad was hier minder klemmcnd en aan de andere kant was het hier minder gemakkclijk de ruimte te vinden waar een dergelijke stad kon worden ingericht. Wel hebben dc motieven, die deel BURGERLIJKE BOUWKUNDE uitmaken van de tuinstad-idee, onze stedebouw zeer be-1 1 invloed (eengezinshuis, open bebouwing, groen). Het 1U1 aesthelLsche en het sociale element hebben in onze mo�derne stedebouw beide een rol gespeeld. In de 'Heden�daagse stedenbouw' van J. P. Fockema Andreae (1912), het eerste werk van algemene strekking over stedebouw in ons land, komen beide elementen gehjkelijk tot hun recht. 8. PLATTEGROND VAN PALMA NUOVA De huidige stedebouw De moderne stedebouw is in enkcle tientallen jaren ge� groeid van een vrijwel volledige ver^aarlozing door de overheid tot een tak van vaste bemoeiingen, met vele ge� specialiseerde ambtenaren en raadslieden van gemeenten en grotere bestuurseenheden. Hoe is deze snelle ont� wikkeling tot stand gekomen? Ze isgrotendeels verklaar� baar uit de maatschappelijke voonvaarden, die wij op� somden. Onze tijd is bij uitstek dynamisch, ook in de ruimte� lijke ontwikkeling van de nederzettingen. Dc industri� alisatie. in haar oorsprong van ouder datum, heeft zich in de laatste halve ecuw krachtig ' 1aat5chaP� pclijk(' ontplooid, heeft kleine stadjes en landclijke , acMer^ron^ dorpen uit een lange slaap gewekt en \aak snel doen uitgroeien tot moderne fabrieks-/Tw ^ steden. met Amcrikaanse tegenstellingen en _ chaotische t�standen. Men zag hier als het StCl cbouw ware in korte tijd dc stedebouwkundige gebreken ont�staan, die uit een gemis aan vooruitziende leiding voort�kwamen. Er ontstond een willckeurige vermenging van bedrijven enwoningen,een verkeerscongesticin dcbinncn�stad, een moeizame aanpassing in het klein van de oude stad bij haar nieuwe functie als kern van een grote indu�stricstad. De industriewas niet de enigeoorzaak van concentratie van de bevolkmg, Elders brachten de mijnbouw, of de handel of desamentrekking vaneen deel van het zichsterk uitbrcidend overhcidsapparaat soortgelijkc veranderingen teweeg. Wijk na wijk werd in dezc tijd veclal zonder duidclijke structuur aan de bestaande stad toegevoegd, met als enig richtsnoer de winstgevende exploitatie van het bouw� J.van Krimpen: Side af ENSIE Systematisk Leksikon. Amsterdam 1950. Tryk: Joh. Enschede & Zonen, Haarlem. Skrift: Times. 270x190 mm. G. W. O V I N K THE BOOK OF PSALMS PRINTED ACCORDING TO THE AUTHORISED VERSION OF THE HOLY BIBLE MDCXI UTRECHT MDCCCCXXXXV 11 PSALM XV 15,16 A PSALM OF DAVID. L/ Oil D, whoshall abidein thytabernacle?who shall dwell in thy holy hill? i. He that wallceth uprightly,and workethright�cousness, and speaketlithe truth inhis heart. 3 He that backbiteth not with his tongue, nor docth evil to his neighbour, nor taketh up a re�proach against his neighbour. 4 In whose eyes avile person is contemned;but he honoureth them that fear the LORD.He that sweareth to his own hurt, and changeth not. 5. He that putteth not out his money tousury, nor taketh reward against theinnocent. Hethat docth these things shall never be moved. PSALM XVI _ MICHTAM OF DAVID 1 RESERVE me, O God; for in thee do I put my trust. 2 O mysoul, thou hastsaid untotheLoRD.Thou art my Lord: my goodness extendeth notto thee; 3 But to the saints that are in the earth, and to the excellent, in whom is all my delight. 4 Their sorrows shall be multiphed that hasten after another god their drinkoffenngs of blood 21 J.van Krimpen: Titel og tekstside fra Davids Salmer i King James' Version. Utrecht, Stichting De Roos, 1949. Tryk: Joh.Ensched� & Zonen, Haarlem. Skrift: Romance af J. van Krimpen. 235 x 1 jomm. bogtrykomr�det:mange boger,tidsskrifter og reklametryksager skal v�re acceptable for folk i mange andre lande og indeholder p� den anden side oftemateriale,som er udvalgt eller ligefrem formgivet af udl�ndinge. Den yngre generation vil hellere l�re af sp�ndende resultater, opn�et i udlan�det gennem eksperimenter med de visuelle udtryksmidler, end den vil arbejde for en typisk individueleller national stil,som forg�ngernegjorde i begyndelsen af �rhundredet og fremefter.Skriftst�berierog papirfabrik�ker, som tidligere havde lokal betydning, er enten gledet ud af billedet eller er blevet internationalt orienterede. Kort sagt,hvis der er nogle nationaleegenskaber tilbage i de forskellige 12 HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R landes typogrnfiske billede, sama deskyldes enkelte pionerers eller l�reres varige indflydelse. Og n�r denne indflydelse er blevet varig, skyldes det, at disse enkeltpersoners stil svarede til dybereliggende behov hos deres landsm�nd. Personlig ser jeg ikke mere nogen national stil i hollandsk bogtryk, det skulleda v�re,at der mangler en og anden egenskab fra visse andre landes bogtryk. II. Hovedtr�k i hollandsk typografi Hollandsk typografisk formgivning er moderat, fordi holl�nderne ikke ynder ekstremer, sk�nt de nok holder af at forf�lge principper til deres yderste konsekvens. Men samfundslivet i Holland er forholdsvis velafba�lanceret: forskellene er mindre udtalte end andre steder, f.eks. mellem rig og fattig, mellem arbejder og arbejdsgiver, mellem by og land, mellem J.KNOEF EEN EEUW NEDERLANDSK SCHILDEPc KUNST � van Krimpen: Omslag til n bog fra forlaget ^m. Querido, Amsterdam, i�ndtegnet hvid skrift, (^ERJDO-AMSTERDAM undfarven varierer inden ar p�g�ldende serie. joxiSo mm. G. W. O V I N K �� .rt v'4' les giandes u*;.-"� . ... -m m* on peul accepter qu� loa grandes �poqucs de l'architeclure �ont ansui^s sur un tiysl�fne pur de struciure cc syst�m� pur de structur� qui sat�&fait aux exigonce� in^atiables do fa raison apporte a l'osprit un� Mtisfaction. ur. �m�rv�iHem�nt, one jol�, qui suscit�nt i'axpr�s&ion spiritu�se ot purement inlell�c1uetle d'un cysterne puf d� i'osthotiqu� architecturale po ii arrive un moniert ou les acquisit ons techniques sont suffisantes pour qu'une ostholtque archilocturale putsse on na�tre: qu � ce moment '�s evenemenls de f'�poque ont �te askhe/ concluants pou' provoquo�" un nt pur de l'espril le corbusier, iVchit�ctur� vivante, 6*27 W.Sandberg: Opslag fra et bind af hans Experlmenta typographica, �Tektonike�. Koln, Der Spiegel, 1956. Tryk: Spin, Amsterdam. Skrift: Akzidenz Grotesk. R�d, bla, sort. Venstre sides tekst: les grandes �poques. 206x143 mm. konservativt og radikalt, mellem det tunge norden og det livlige, ligesom lettere syden (den sidste gr�nse falder delvis sammen med religionsgr�n�sen mellem protestanter og katolikker og med �ndssl�gtskab til den ger�manske eller den romanske side). Vore regeringer kan kun dannes ved koalition. Vore politiske partiprogrammer er s� identiske, at det ligefrem kr�ver ulejlighed at f� dem til at lyde forskellige.Vi lever af international handel, og vi v�rds�tter vore venskaber lige s� meget med England som med vor st�rste kunde og leverand�r, den Tyske Forbundsrepublik, med de skandinaviske lande s�vel som med Frankrig eller Italien, med vore 14 HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R Benelux-partnere s�vel som med U.S. A. Ogs� vi har vore �vrede unge m�nd�, men s�vidt jeg ser, har de mindre at v�re vrede over end deres f�ller i andre lande, fordi Hollands sociale og kulturelle liv mangler de skarpe sammenst�d, som andre steder v�kker bitterhed mod samfundet eller mod kulturfilistrene. Nye ideer m�des ikke p� forh�nd med skepsis, men f�r en chance i den offentlige debat. Kunsten er ikke meget dogmatisk, h�jst sporer man en vis uvilje mod figurativt maleri; snarere kan den kaldes eklektisk. �Man tager det gode, hvor man finder det.� Alle nutidige str�mninger i kunsten er repr�senterede, om ikke just ved pionerer, s� dog i hvert fald ved ele�ver, som hurtigt griber en lovende id�. S�vidt jeg forst�r minder situatio�nen meget om de skandinaviske landes. W.Sandberg: Opslag fra museumskatalog: �Europa 1907�. Amsterdam, Stedelijk Mu�seum, 1957. Tryk: Stadsdrukkerij. Venstre side glittet papir, h�jre side brun kardus. 158x190 mm. G. W. O V I N K SCENE PREMlkHh. 'Otttu n7./> /> ///ii .VctZi W. J.Rozendaal: Opslag med egen illustration fra Jarry: Ubu Roi. Utrecht, Stichting De Roos, 1949. Tryk: Thieme, Nijmegen. Skrift: Modern. 390x280 mm. III. Betingelserne for hollandsk bogkunst 1. Organisationen. Det mest i�jnefaldende tr�k i hollandsk bogproduk�tion er den h�je grad af organisation. Landet er lille, men det mest t�t�befolkede i verden; folk m� arbejde sammen, hvis de ikkeskal st�de sam�men. Men det har man ogs� praktisk let ved, for ingen af provinsbyerne er mere end tre timers tog-eller bilk�rsel fra hovedbyerne i vesten. Overflade Befolkningstal Befolkningstal i kms i 1961 pr. km2 Holland 34.200 I I.72O.OOO 343 Danmark 42.936 4.581.OOO 107 Norge 323-91/ 3.626.OOO 11 Sverige 449.200 7.542.OOO 17 HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R Af disse grunde er alle instanser, som har med bogen at g�re, fra papir�fabrikanten til boghandlermedhj�lperen,organiserede.Kun l�seren er det ikke! Der samarbejdes for at fremme bogfagene, herunder forbedring af bogtilrettel�ggelse, bogfremstilling. Udv�lgelsen af �rets 50 bedste b�ger er en begivenhed; katalogerne, der hvert �r er formgivet af en ny kunst�ner, dr�fter �rets problemer og kommenterer hver bog. Denne udv�lgelse har vist sig at v�re mere egnet til at stimulere de mindre design-mindede forl�ggere end �respriser til enkelte formgivere eller fremragende b�ger. Den har bidraget meget til at henlede alles -ogs� l�sernes-opm�rksom�hed p� formgivningen og dermed til at h�ve det almindelige niveau. Ud� D.Dooijes: Titel og tekstside fra Roland Holst: De dood van Cuchulainn van Mur�hevna. Utrecht, Stichting De Roos, 1951. Tryk: Lettergieterij Amsterdam. Skrift: De Roos Antikva. R�d og okker. Initialer i oldirsk ornamentstil. 260x170 mm. A.ROLAND HOLST uthifnd ZIJ ,�.!� Iicm gsut ITA.IT icden De mannen van IsraCI sloegen voor hen op en vluchtten.daarna kwamen dc Fihstijnen de vlucht en er vielen doden ophel gebergte en neMclden /ich daann Toen nu dc Filis-� Gilboa De Pilistijnen dan /aten Saul en lijnen de volgendc dag de gevneuvelden /ijn zonen op de hielen en ZIJ doodden Jo�kwamen plundcren. vonden i\) Saul en zijn nathan. Abmadab en Mjlki%ua. de zonen dne /onen liggen op het gebergte Gilboa van Saul. Zij hieuv%en /ijn hoofdaf. roofden /ijn wa-% Daarop �erd de stnjd voor Saul /waar. penruvtmg en /onden tnidcn rond m hel loen de boogichutiershem onder �chot kre�land der Fili&lijnen om de gocde mding ic gen. beefde hij /ecr voor de whutierv En mcldcn in de icmpcU hunner afgoden en Saul /eide tot zijn wapendrager Trek u* aan hel volk En ZIJ legden /ijn wapenrus-M /woard en door\leek mij daarmee. opdat ung neer in de tempel van Astarie. en /ijn dezeonbevnedenen nKt kornenen mijdoor-lijk hmgen zij aan de muur van Beth�steken en de vpol met mijdnjven Maar zijn San wapendrager vulde met. omdal hij ervoor Toendeinvkoncnvan JahcsinGilcadhoor-n terugM-hrok Daarop nam Saul het /waard den wat dc FiliNtijnen met Saulgedaan had�en itorite/Khenn Toen zijn wapendrager den. begaven alle knjgsliedcn /ich op weg. n /ag. dat Saul dood wa\.ktonie hij /ich ook hepen de gchele nacht door en haalden dc in zijn z^aardenvtierf met hem ZoMierven hjken van Saul en /ijn /onen van dc muur op die dag Saul." /ijn drte zonen en zijn van Belh Aan Daama kwamen/ij in Jabev v^apendrager. ook al zijn mannen. lege tcrug cn verbrandden /e daar ZIJ namen . lijk hun gebcenic cn bejrroevcn hel onder dc Toen de Ivraelieicn aan de ovrr/ijde van dc lamarisk te Jabes Toer vaMien /') /cven vlakte en aan de overzijdc van de Jordaan dagen lang � bcmerkten dat de mannen van Krad dc vluchl geiu'men hadden en dal Saul en nin HtT TWEEDE HOEK SAMUCL Durni imlxunti Jr h/thng StiiU.i thin! I 1-16 Na de dood van Saul. loen David, lerug-cn omgekomen. maar ook Saulen zijn zoon gekcerd van hel vervlaan der Amalckieien Jonathan /ijn dood " David ZCldc lol de i^ee d igen in /ikl ig vertoefd had. kv�am longeman die hem hel bericht bracht Hoc cr op dc derde dageen man uil hel leger,bij MCCI pij. dat Saul cn /ijn /oon Jonathan Saul tandaan mel gevrhcurde kicdcrcn en dood /�in1 De ^ngeman die hem hel be-�uardc op zijn ho�>fd Tocn hij bij David richibracht leidc ik hevond mij loevallig kfeam v�icrp hij zichler aardcen bixig/ich op hel gebergte Gilboa.en zie. S.�ul kunde nccr op /ijn specr. /ic. de wagens en de ruiter� i En David vroeg hem Vanwaar komi gij1 drongen op hem aan loen wendde hij /ich HIJ /eide tot hem Ik ben ontkomen Mit hel om. /ag mij en ncp mij. cn ik /eide Hier i leger van Israel Da.irop vroeg David hem ben ik Daarop vroeg hij mij Wie /ijt gij ' � Wal is cr gcNchied'* Vcnel het mij Hij ant-Ik aniwoordde hem Ik ben een Amalckici woordde Hel volk is gcvluchl un dc strnd Toen /eide hij lol mij Trecd op mij toc 4 met alleen /i|n velen van hel volk gevallcn en dood mij. wani een dui/elmg hceft mij 281 II SAMUEL L EN bevangen. maar mijn leven is neg geheel David nu vroeg do jongeman die hem h i m mij Tocn tr�d ik op hem toc cn dood-benchi had gebracht Vanwaar zj(l gij"7 F dc hem. want ik begreep. dat hij. HH ccn-antwo<}rddc Ik ben dc zoon vanecu v reer maal gevallcn tc zijn. loch nicl in levenzou deling, een Amalckici Daarop zcidc Dav blijven Daarop nam ik dc diadcem. die lol hem Hoc'.' Hcbt gij u met ontzicn. i om /ijn hoofd cn dc armband. die om zijn hand uit te steken om dc gezalfde des H arm was; cn deze brcng ik hier aan mijn REN om tc brengen'.' Tocn ncp David c heer van /ijn jongemannen cn gebood Tre Toen greep Davidzijn klederenen s< hcurde nadcr, stool hem ntcr Dcze sloeg hei zc. cn allerrannen die bijhem warcn. even-zodai hij stierf En David zcidc tot hei i zo. En ZIJ wceklaagdcn. weenden cn vasiten Uw bloed zij op (JW hoofd, want uw cig tot de avond over Saul. over zijn zoon Jo�mund lieefi tegen u getuigd. doordal nathan. over hel volk des HEI^N en over gezegd hcbt. ik heb dc gezalfde des HER hel huis Israels, omdat ZIJ door hel zwaard gedood " gevallcn waren. Davids klaag:ung over Saul en Junuihan / / 7-27 En David zong du klaaghedover Saul cn zijn /oonJonathan, cn h jgaf bevcl. dc Judcci (dit lied van) de boog le leren; zie.hel i> gcschreven in het Bock des Oprechten " i9 Hei sicraad. o Isra�l -op uw hoogten ligt hel versiagen' Hoc zijn de hclden gevallcn! � Vcrkondigt het niet tc Galh. boodschapt het niet op de str�len van Aikclon. opdal de dochlcrs der Filistijnen zich met verheugen, opdal de dochlcrs der onbesnedenen niet jubelen' 2i Bcrgin van Gilboa. noch dauw. noch regen. ZJJ op u. gij velden der heffingen Want daar is weggeworpen hel schild der hclden. hel schild van Saul. met mel olie bcstrcken u Zondcr het bloed der verslagenen cn hel vel der hclden keerde dc boog van Jonathan mmmer terug. en ledig kwam hel /waard van Saul mel weder, 2) Saul en Jonathan, de beniinden en licflijken, waren in leven en sterven mel gescheidcn Zij waren sneller dan �renden, sferker dan lecuwen i� Divhlersvan Israel. weentovcrSaul. dieuweeiderig kleeddein v:haiiak< die gouden sieraden hcchlte aan uw kicdcrcn Hoc zijn de hclden gevallcn tc midden van dc strijd' Jonathan ligt versiagen op uw hoogten 26 Hel is mij bang om u. mijn broeder Jonathan. gij v t mij i r lief; Uw liefde was mij wonderlijkcr dan liefde van vrouwen. i? Hoc zijn de hclden gevallcn. dc knjgswapenen verlorcn gegaan! David wordi kiming over Juda 21-7 Hierna vroeg David de HERI Zal ik op-Ahinoam. de Jizre�lilische. en Abigail, rekken naar een van de slcdcn van Juda ? vrouw v-an de Karmeliel Nabal " Ook l De HIRI antwoordde hem Trek op Da-David zijn mannen die bij hem warc S.L.Hartz: Dobbelt titelblad til Donne: Selected Poems. Amsterdam, Balkema, 1945, forberedt under krigen. Kobberstik, trykt af Joh.Ensched� & Zonen, Haarlem. 190x110 mm. hvad de regelm�ssigt har brug for. Det ekstraordin�re kan naturligvis ogs� skaffes,men da det kr�ver mere ulejlighed og flere penge,er det ikke d�t, man f�rst griber til. Formodentlig skal monotonien og ensartetheden blive endnu st�rkere, f�r vi udvikler en smule mere vovemod. Ikke desto mindre er hollandske bogproducenter fuldt konkurrencedygtige med an�dre landes og modtager faktisk et betragteligt antal ordrer fra britiske, amerikanske og andre udenlandske forl�ggere. j. Fagskoler. Vort l�re-og skolesystem for bogtrykkerl�rlinge fungerer ret tilfredsstillende, men uddannelsesmulighederne p� det h�jeste plan er stadig temmelig spredte. Der savnes et sammenh�ngende system. Specielt er bogtilrettel�ggerne endnu ikke vant til ogs� at t�nke p� omkostninger og effektivitet, ligesom teknikkens og handelens folk ikke t�nker nok pa HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R tilrettel�gningen. Dette problem er ikke specielt hollandsk. Som i andre lande kommer nogle af de bedste bogtilrettel�ggere fra litteraturens eller videnskabens r�kker. Det er folk, som tilegner sig den n�dvendige kund� skab ved at g� lige p� som autodidakter, fordi deres k�rlighed til gode b�ger og en medf�dt begavelse f�rer dem til at beherske, hvad der er n�dvendigt for at lave gode ting effektivt. De har det store fortrin frem� for tilrettel�ggere med v�sentlig kunstnerisk og teknisk baggrund, at de ved, hvordan tekster behandles. Det er et beklageligt faktum, at mange andre bogtilrettel�ggere ikke har den almindelige kulturelle og litter�re baggrund, der er n�dvendig for at omskabe forfatternes ofte meget man�gelfulde manuskripter til omhyggeligt og letl�seligt bogarbejde. 4. B�ger uden for de normale forlag. Et betydeligt antal b�ger, som er vigtige fra formgiversynspunkt, publiceres ikke kommercielt, men som i.Salden: Forlagsbind f bl�t l�rred med guldtryk, laag, Stols, 1947. J JX150 mm. 2 1 BESCHRIJVING VAN 78 Pagina ) van: Bernardus Bauhusius, Epi�grammala Plantijn. Antwerpen 1616. AmuerJom, Umwruleinhihl�rthee�. j'oBv TITII iiiNAaDi|�AVHvsii|�Socieuic II5V |IPICKAM-MATVM |SILICTOIVM I Lltftl V. |(vi^iirt;| ANTVEtFI�, |11 OinciKA PLAN TIMANA, |Apud Viduam & hliot lo. Morctl.|M.DC.IVI. COLLATII. ti*. A�E". 60 ff.. pp (/1��ii�(<). Pagina 47 vcrkeerii g� paginecrd al* 74. INHOUD.AI' nul Air hL�*o Au afINAIDI IAVMYSII| � SoCtTUtC llJV |IPICtAMMATVM |SlllCTOlVM|IIBfl 1. Fio� PI.NIS. Eir cfNSviA (JJ ti Aug. I6M). En* SVMMA PftlVlllCII. Fir NGMI Eli*. BLPUFF AANTIIPNfNCIN. (i)Voor hel gedrukte ontwerp zte 79. (i) Zk deaantekeningen bij 79. (j) Z�e p.i�. m. 117. iit. ANALTSI. Druk-bindcntlgnaiuur. custodc letter cunief. romein. swashleiter. Ontwerp Initiaal, pagi�nering. 79 Gcdrukt ontwerp voor pagina j van: Bernardus Bauhusius, Epiflrammata Plan�tijn, Antwerpen 1616. A*i*rrprn Mmrym Fij*'i* Morttwi. Atck ni. p i*) en taj AANTlKtNINCIN. (i) Zie voor de druk naar dit ontwerp "TI. (i) Bi) \ergeliiking met 78blijlt. dat voor de druk toch een oplouing Rekoien is uaanan geen ontwerp I� overgelevervl (l) De dne ged ruk te ont�werpen vtaan naa%( elkaar op �^n \cl papier Dit stuk werd echter lafer ingeU">nden Jn een groot recuell en kon d4ardnor nic* als e^n geheel voor reproductie worden op^enomen. Ook tr�den bi) de opname ver�tekemngen op. (4) Dat aan het uiterli)k van dit boek)e bifzond.-re zorg^erd hesteed. kan mede hlnken uit het felt. dat de tiirlpagma voor de tueede druk werd gemaakt naar een tekening van P P. Rubens. (l)Zie p.�.u. tit. 111. ns. AKat TSI . Druk. Letter:curslef. romein.�washletter. Ontwerp gedrukt ontwerp. geschreven ontwerp. 80 Tekening voor de gegraveerde titel�pagina van: G. A. Bredero, Alle de spelen. Pieter van Vl aesberge, Rotterdam I6J2. Ltuien frenienkahtiwl Jer Rykamvrrutfil In ij:. porief ) AANTIKININCLN. (t) tekening is van Willem Bu>tewech. (1) Voor de druk zie 81. (0 Zie p. ao, ni. IIJ. AN AITSI. Ontwerp ontwerp voor eengegraveerde titelpagina. LtTiiATUtJi. Dit ontwerp wordt in een historisch overricht over de tllustratie in de zcventiende eeuw genoemd In E. de la Fontalne Verwey. Dr illuiiratie von letifrkunjifff wrrkn m Jf jchtiienJf mv, Amsterdam I�m. p.14. Zie over Buytewech E. Haverkamp Be^emann. Tillfm fiuyirmfch, ^msterdam i9�*fproefs�hrifl Utrecht), en I G. van Gelder. *Deetsen van Uillem Buytenwech', in. OuJ Hollaid 41. aflevering 1-6. i�n. p.4�-ri. DE AFBEELDINGEN Gegraveerde titelpagina van: G.A. Bre-81 dero. Alle de spelen Pieter van Waesberge, Rotterdam 16:2. Unger, Bibli�graphie Bre� der00, B. AimlrrJam UHivrruleit\bibliolhetk. 1491O1J GECIAV(EIDE TITEL. Alle de Spelen |VAN |Ctr� hrard Adrtaenu |BHEDEHO, |Antrrdammtr I By hrtrr van Yaeibfrgt lol Raller Jam Con AT11 4* **. A�>S*. 160 ff . ongepagineerd zZ is gemerkt; Z. INHOUD V: gegra\trrJe Hlel hv blarro h: blanco 'v Aende E.F Hooch-Achtbare. Wijseendezcer|Voorsie� mgc Heeren. myneHeeren de|IOICEIMEESTEIEN|ENDE j AADEN | Der Wi)dtberoemder coor-rrADT |AMSTELIE- DAM I (doer Samuri Cmer). *4v: Samen der Spelen van den inhoudtdeses Boecx.Air c.A. BREDEIOOS|CIIANf. \ Cp �Mft Spmicf | ^el fan Dftfcerfn. |(Jetft (Vl^peelt t'AMSTELLEDAM SonbagW |oooi Hftmi�, 't 3afT ,612� boct) eet�l qebrucf! |oifr Oarm na bat 't flrtpeelt ii. Kufnei)| TOT TOTTEPDAM. | By Pieter van Waesbergen Boeckverkooper. , Anno 1611. U' G. A BaEDEioos |Xtrur-�pc!|t?an |IODD'IICI |(?ni>e j ALfHON$vs. [ Op de regel De vrundm mogrn kyvrn Maar marlm WryndrnbUprn (ytrder ah rerilt nul). Anno 1612. Sir: C. A. B*f PEIOOS1 Cwt-flffctte|LVCELLE.|CP bft tDOCTt;|SCHTN BFD1IECHT. ! (wrrdrr ali emir lilel) iCir c. A. BIEDEIOOS | TOoortje, 1 �aat in hl) |TEIENHI |IVNVCMVM |hceft ! Op't VVoort i Oflr�tftt, fan�f�cl)ipn j (rrrder ah emunul) iNv c. A. iirDEaoosl 3paan#ctjen ^rabanbet, I IEIOLIMO.| petit op bemMf Tupl�cb�1 ACAOEMIE, |Cp bet �wotl:|Al sictmen de luy men kenvse met ! (*rrder ah erruenul). aXir; C. A. BtEDEloosJ IIVCHTPN �!l#I?cnbe| JJoc. rDmen�onbet3oftiq!)et)t. ! TrnWolenafT. l?n^ben Cuacf^aloet.|(verJer aheeriif nul) i7v c. A BBFOEROOS! Jlluft)t,|VAN |$TMEN|conber Soetirbet)!.|(*erJfr ah eenienul). )Bv c. A BIEDEIOOS ELVCHT |�an 1 Xen fRfulcnoct I Cerymt in i Jaer i�iy j (xrrdrr ah eertu nul) >Dy c A. BIEDEBOOS [ Hlucbt, i ^anben , MOOCHOVTTSCMEN | CuacfSalDCt. ) (verder alf emu nul). jFtr: c. A. BBFnFioos ] ^fbrTbut)t#cbo Wtl* men,|?ll# t� Pet^cbetiben �rieoen,�oo in enbupten Siiim, oocf bet X'oi Dan |MICKDOM en ABMOEDE | Ende vele dergeli)cke sinrnckeghedichtselen ] meer. byhem bevchreven [ (ve*der ah eerue wel). jR4� �lKf*toicf)ten ( Cort taf^tetDcn be� aatbigben enbeoetmaerben ^oeet# I CSBBBANT APBIAENSZ. |BBEt/EBODE.|(w/I�el) vSav: FINIS. AANTEIENINCES. (I) Naar 80 gegraveerd door ) van de Velde. (J) Volgens }. H. W. Unger. C Az Bre� drroc eene hithotfrapbie. Haarlem iMa. p 4. is het getal }\ voor de lee(ti)d van de auteur fout en zou er jv moetenstAan. (>) Degraveur heeftde tekeningnauu� keung gevolgd; hi) vergat echterde ultstekende hoek van het voelstuk. op de tekening aan de rechterzijde onderaan. (4) Zie pJI, j). w. 40. 110.111 ANALTSE. Druk: plaatdruk. lllustratie. gravure. Ontwerp gegraveerde titelpagma. Kaart van Straat Magellaens, opgedra-g] gen aan Constanti|n Huygens, uit het tweede deel van: I Tcvnneel des aerdnicx. 186 Fh.Kurpershoek: Bogomslag med tr�snit. Amsterdam, Querido, 1960. 235x150 mm. Verberne: Side af W. Gs. Hellinga m.fl.: Kopij en Druk,et historisk-bibliografisk atlas .idgivet af Den Hollandske Bogtrykkerforening ved dens 50 �rs jubil�um 1962. Tryk: foh.Ensched� & Zonen, Haarlem. Skrift: Spektrum. Et m�nster p� omhyggeligt sats� irbejde i et videnskabeligt v�rk. 296x197 mm. G. W. O V I N K Exulrmirftiolofif tn Kutiil en fcuMt Votgcn� een intcrvKw in l * bn�rmt v*n 10 Aug 1946 reageerde A'beit Cunm. d�c ook in om Itnd �U e****enrialiu wordc bescJv'in* d, op de VIug. oi hij tidizelf ook loe de �anhangen van her cxnten�lialnmc rekent. aldu* fc^wfeniialoic' Camui i'et�daffe. 'Dfta-k cbmei-U*. me du-il.'cela ny fert nen. Let journalnte� veulem que |E KJI� eiutrn� oah�re. er comme ih ne *avent p*i ce que c c�, rim ne peut d�tromper.' Nu heeft het wcltswaar /ip hekonng re \crrKmen, dar dc wcrcld zich wecr eens heeft vergist. maar intcre\ianrer is. het toch te weten, waardoor een dergelijk nusveretand ootytut. W'ant w� voor dc Fraiise joumilhten mivschien gcldr -onbekend� hcid met het VTCLNCI � JFCLDT daaroni nog nier voor dc velc andere publicisten. f)c iriociti)ltc plaa& gecchapen dm^x de cztsrennahsten zelf Sartre bekUigt /icher over. dat her existentialismc een mode is gcworden, nxUi men zelf* schilden en musici tot existenba� list verklaarr. H'-t is echrer nict tc vcrwonderen. dat, aU men ielf kliner en filosofie onder eenruum noemt. anderen nog ictx verdcr g-an. Maar ook afgerten hiervan u de verwamog groot. Zo ei>t de tot het kitholicisnie bekcerdc Gabriel Mttcci het vadcnchap voor zichop van het Fransc etistentialisnic, hijuSjst Sarrre af ak verregenwoor�digrr van Heidegger en noemt Kierkegaard Mc maltre mcontcst� de rexistefttialisne. VVanneer men nu aanneemt, dat de CkatennefiluMific een wereldbe^chouumg wemt te zijn, en hieraan valt toch wel met tc rwijfelen. dan komr Gabriel Mar�cel ab exmentuilist bijrijn afuijdngen zelf wel het zwaLvtc tc staan. Hee katholtrtsme is immers zelf een. nog u-el binnrn *trikte dogma's afgcslorm, wereldbeschou^ mg.die geen ruimte but voorook maar emg^zim afwi|kemie opvattingcn. Dit katho� A.Bornkamp: Opslag fra Diels: Het ongerijmde. Amsterdam, De Bezige Bij, 1952. Tryk: Mouton, Haag. Skrift: Janson og Reiner Script. 200x120 mm. prestigepublikationer eller bibliofiludgaver. I disse tilf�lde betyder form�givningens og trykningens kvalitet mere end omkostningen. Disse b�ger udg�r en livsvigtig del af helheden og bidrager meget til at h�ve gennem�snitskvaliteten, men man kan ikke gl�de sig rigtig over dem, hvis de ikke p�virker den kommercielle bog, eller v�rre endnu: hvis de ender med at blive den eneste kategori af b�ger, der virkelig er udf�rt ordentligt, som en kompensation for stort set grimme kommercielle b�ger. Man vil erindre den uheldige situation i Frankrig, hvor den almindelige bog modstod selv de beskedneste kvalitetskrav, medens luksusudgaver florerede i en usund atmosf�re af snobberi og spekulation, indtil bogklubberne skabte bag�grund for god tilrettel�gning ogs� af masseoplag. P� dette punkt er jeg, n�r jeg betragter Holland, hverken tilfreds eller pessimistisk. Ikke f� formgivere har vakt opm�rksomhed om deres navn i ikke-kommercielle publikationer og har derigennem f�et opgaver for de professionelle forl�ggere, med mulighed for at arbejde p� et lige s� h�jt �stetisk og teknisk niveau. HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R Holland har ikke mange bibliofiludgaver og nu kun �n aktiv klub.Dens medlemstal er begr�nset til 175.Det er �Stichting De Roos�,opkaldt efter pioneren for moderne hollandsk bogtilrettel�gning og skriftsnit. Klubben ledes af C.Leeflang og C.J.Asselbergs og fremstiller et par b�ger om �ret under medvirken af forskellige designere, illustratorer og trykkere. Siden Anden Verdenskrig har de skabt nogle af Hollands smukkeste b�ger, en�ten illustreret eller i ren typografi. Andre bibliofile klubbers eller forl�g�geres produktion er lille og af ringe indflydelse. Den Hollandske Bogtrykkerforening og Kemigrafisk Selskab har i mange �r udgivet et f�lles julenummer af deres tidsskrifter. Kvaliteten i emnevalg, tilrettel�gning, trykning og illustrering har vakt beundring i vide kredse af professionelle og ikke-professionelle i ind-og udland. Denne �rlige publikation har gjort meget til at inspirere og stimulere fag�f�ller. Blandt denne artikels billeder vises s. 23 en smuk videnskabelig bog, publiceret af Bogtrykkerforeningen til dennes 50-�rs jubil�um. Det VI. Kempers: Opslag med egen illustration fra en bibel. Amsterdam, Det Hollandske Bibelselskab, 1960. Tryk: \eenman, Wagemngen. Skrift:Monophoto-Times. 245x190 mm. 25 G. W. O V I N K � � M.Kempcrs: Opslag fra rederiet Vinke & Co.s jubil�umsbog. Amsterdam 1960. Tryk: Meyer, Wormerveer. Skrift: Times. 302x243 mm. er vigtigt, at de grafiske fag selv gang p� gang minder b�de typograferne og det l�sende publikum om det smukke bogtryks kulturelle betydning, og det samme g�r boghandlernes organisation, idet den st�tter udv�lgel�sen af de 50 bedste b�ger. N�r fagenes egne folk er aktivt engagerede i at forbedre tingenes tilstand, beh�ver man ikke de ikke-professionelles st�tteaktioner,som let kan forringe offentlighedens respekt for bogfagene som s�danne. Endelig skal n�vnes, at enkelte trykkere og leverand�rer regelm�ssigt eller lejlighedsvis udsender smukt udf�rte mindre b�ger. IV. Arven fra pionererne Et godt gennemsnitsniveau opretholdes ikke ved nogle f� ledende skik� kelsers toppr�stationer, men ved den dygtighed og idealisme, som hun�dreder af forl�ggere og bogtrykkere i alle afskygninger udviser. Disse HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R m� p� deres side inspireres af lederne generation for generation. Af s�danne har vi haft adskillige. Den f�rste var S.H.De Roos, som startede sin karriere som formgiver og skrifttegner i �rhundredets f�rste �r, og som blev en skikkelse af international betydning.Han var �the grand old man� i hollandsk bogkunst, og meget af hvad der udrettes i dag, har han grundlagt.Hans skriftsnit og typografiske arbejde for �LettergieterijAm�sterdam� n�ede ud til ethvert trykkeri i Holland. I de tredive �r mellem 1912 og 1942 udgik megen indflydelse -b�de synlig og usynlig -fra J. F.van Royen, en ledende embedsmand i Hol�lands post-ogtelegrafv�sen.Som h�j embedsmand med br�ndende kunst�sans satte han sine organisatoriske evner ind, n�r statsmagten og de deko� VI.Kempers: Opslag med egen illustration fra Balzac: L'�iixir de longue vie. Utrecht, kichting De Roos, 1955. Bogtryk: Meyer, Wormerveer. Litografi: Koornstra, Amster�dam. Skrift: Fed Goudy. Gr�ligr�d og gr�n. 260x185 mm. ANS �in �omptueuxpal�� de Ferrari, p^r ur , tolr� <1'hiver, don Bdvki�ro u j princc de ta maisoo iTEHc. A ccite *-poqu. p �tait un mervdlleux �pectade qued roymie�riche*�e� o�i 1m poiivsancr d\in jeJjenei pouvttient seules ordonncr.Assi^s autourd une table �rbtr�e par dM hvam*�parfomt�, tept Ummt* �cJMngcai�mtde cl. propos, parmi dadlmimbles chc parois en stue n ontr^M richea tapis dc Turquit. V�tuc*dt ^tin, ttinc. bur�g�e� de pierrer�os qui brillatettr rnoin^ queleuT> raiem des passions�ncTpqucj�. rn^is diversescc 27 G. W. O V I N K rative kunster havde brug for hinanden; desuden ledede han et privat trykkeri (som De Roos og Lucien Pissarro tegnede skrifter til), og dette trykkeri spillede den samme rolle i Holland som Doves Press og Ashen�dene Press i England eller Cranach Presse og Bremer Presse i Tyskland. Jan van Krimpen er lidt yngre end de to n�vnte og begyndte som til�rettel�gger under F�rste Verdenskrig. Han fik virkelig indflydelse efter at v�re bleven knyttet til huset Ensched� i Haarlem. Hans stil som til�rettel�gger er mere streng og sober end De Roos', mere p� linie med Stan�ley Morisons teori og praksis, og den kan stadig spores i mange af vor tids hollandske b�ger. De fleste af vore trykkere bruger Monotype og finder van Krimpens stil velegnet for denne teknik, acceptabel for et interna�tionalt publikum og sund i sine indre principper. H.Barvelink: Opslag fra Willems m. fl.: Nederland wordt groter. Amsterdam, De Bezige Bij, 1963.Tryk: Hooiberg, Epe; Mouton, Haag; Rotogravure, Leiden.Skrift: Monotype Grotesque 215. Billeder, kort og statistik redeg�r yderst vellykket for Hollands over�befolkning og industrialisering. 300x230 mm. =^=sssammmmBSS i Jts Zft >F De vierde stad. TI hel fuiden des lands? HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R Mellem de to verdenskrige fremstilledes mange smukke b�ger af to bog-Tykkere og forl�ggereaf uds�gt litter�r smag,Charles Nypelsog Alexan�ler Stols.De fulgte De Roos' og vanKrimpens almindelige linie og bidrog il at s�tte normen for efterkrigstidens bogproduktion. Uden for den egentlige bog, men-som det skulle vise sig-af ikke ringe )etydning for den, studeredes kombinationen af fotografi og typografi til eklameform�l i 1920-og -3orne af Piet Zwart, Paul Schuitema og G. Gljan. Deres ideer var sidel�bende med Bauhaus', men uafh�ngige deraf >g p� mange m�der selvst�ndige. Mange af vor tids fremtr�dende form�iivere og l�rere er uddannet af disse tre.Deres kraftige stil viste sig s�rlig nvendelig for b�ger, som v�sentligt er baseret p� fotografier, og som lere skal betragtes end l�ses. Di-WINDMOLENS Dl I GTSTAAN HEBBCN 73 ? isndair. Wwlxijde 14^ Koo$ ;ian tie Z; 163 Z^A� i links de sala de los Embajado t enkele consuls los met hppen vol bedorven bloemen de vrouw stond stil in deschaduw > i haar dienende huid o Yusef zij xuchtte? of was dit het gebed om het kind dat niet kwam want zij stond stil in onmenselijkeontvangenis onbevlekt door de leeuwen de consuls de consuls zag ik sterven onder de uiutralingen *lj had genade zij werden geplaatst stuk voor �tuk als sinnasappel boom binnen dit Alcazar op de patiode los Arrayanes waar nu vissen in de vijver zwemmen: goudvissen het fluisteren in deslaapzalen der lang gestorven vrouwen blljft deze vrouw stierf ook niet in de muil der leeuw want zij bleef als licht nog e als accent van buiten zich zelf zijn wij ztj werd gerocpen: Marie Louise venez ici Jl faut te montrer enco beaucoup des choses Venez! zou deze vrouw wcten waarom zij haar tante volgde? de maan in dc mond der dinpen laat voor het oog der mensen op aarde vele \lxcgers op en zeodt vcrsiersclen uit hoog boven dc steden in hel gezang der nauwe oplupende stegen of over de poeztas of over nooit betreden ijsschot�een en over allen die zich gelukLig of ongelukkig wanen en zij vatten aan in de etem en slagen ommet de hand en ichoppen hoog met dcvoet en betreden bet bol zonJer te wcten waarom en de diugen komen open tc liggen en gaan een eigen Icven leiden en rien dc mensin dc ogen en zeggen geen woord rnaar levcn onder hun banden voeten en blikken vandaan tot icts dat nooit in zuike combinaties gezicn was en onder geen tclefoonnet te vangen iets van een kelen vol rozenkrans of �ienras vol mecuw of alpentoppen voor dat zij zich te groot of te klein dachten en hetontstond uit de tlilte der cellen uit de duuternis ver in dc gewricbten door de febeenbeenderen heen van doden en levenden en hoogboven de graven als eennicuwc wereld waaraan het oognog nooit i* uitgekeken en die vlak dtie milimeter hangt boven ieder 1 33 G. W. O V I N K omhyggelig manuskript-gennemgang, overlegen behandling af noter, ta�beller, henvisninger, registre osv. samt klare illustrationer. Forfatterne i denne gruppe kommer ofte for sent med deres manuskripter og/eller leve�rer deres materiale i ganske utilstr�kkelig form. Det er derfor ofte tids�faktoren, som spolerer de gode hensigter, hvis forl�ggeren virkelig havde s�danne, og hvis han ellers ville ofre noget p� tilrettel�gningen inden for en bogkategori, hvor emnet og forfatterens behandling betyder mere for salget end i andre grupper. Mange videnskabelige forl�ggere i Holland betragter dog god tilrettel�gning som n�dvendig for at opretholde deres renomm�. Skoleboger. I denne kategori har det l�nge v�ret et dogme, at prisen ikke tillader ordentlig formgivning, og at ordentlig formgivning i�vrigt er ligegyldig for en skolebogs sukces. Denne opfattelse viger gradvis for forst�elsen af, at god tilrettel�gning er en n�dvendig og selvf�lgelig del af anst�ndig bogpublikation. B. letswaart: Bogomslag. Amsterdam, Querido, 1960. 210x135 mm. HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R SHE LEARNED FROM HER DAUGHTER S LESSON The oiher Jay Molly camc rushing in from school looking as pleased as Pi'nch. 'Look .Mummy,' shecncd, 'we've had adrawmg lesson and I drawed jouV praiscd her effort and then said; But why have you put all ihose dots in Vlummy's hair?' 'Thosc aren't dots, Mummy -those are your little while pccks" she rcplicd. Molly'syoung cyes had seen what!had prefended for so ong NOT tosee. \l my chcmist's I came right out wiih it. Tve got dandruff, badly,' I said. Can you help?' The assistont was very sympathetic. 'Of course,' she said. Have you tried this? It keeps my hair lovely.' 'LoxeneMedicated Shampoo,' read. 'Allright, Til try it.' Xfter the first wash in Loxene my hair looked younger, prettier than ever and not a speck of dandruff. I was thrilled to bits. could tell that Molly noticed the difference But children are funny! She aid 'Your hair is lovely, Mummy, but it's got shines in it and I can't draw hines!' .oxtNE MEDICATED SHAMPOO -takes goodcare of thefamily's hair! me qucstiuns to bc an.s�ered Where was Mollycoming from?Was she in a hurry?? What had she been doing alschool'? Why was she'pleased as Punch'? Did Molly know the irregular verbs? What had Molly put m Mummy's hair? Why? Had Mummy not seen thesedots in her hair? Why did Molly's mother go tothe chemist's? Why was theassistant very sympathetic? What did Molly's mother buy at thechemist's? Why? Why was Mummy 'thrilled to bits?' Why did Molly say that Mummy'shair was lovely? What could Molly not draw? 'X 28 IT COSTS HIM � 450 TO GET TO WORK The muyor1 of theImy Ilalian town of Schmgnano said today: My journcy from home tothe office isthe longcst ofany mayor in theworld.' Nobody is likely lo argue2. The distance between the mayor's home and his office is more than 5,000miles. And by the time his four-year mayorol2 term ends he expects to have spent more than � 20,000 intravelling expenses alone. The office of the mayor, Aurelio Gcbbi, is m Schnignanos townhall. But J. Kuiper: Opslag med egne illustrationer fra Juursema-De Zilwa: Learn English from your paper. Haag, Van Goor, 1962. Tryk: Geuze, Dordrecht. Skrift: Times. Et originalt skolebogslayout. 216x146 mm. 6. B�rneb�ger. Ogs� p� dettefelt l�gger vanskelige kommercielle forhold tilsyneladende uoverstigelige hindringer i vejen for bedre illustrationer og bedre fremstilling. Jury'en for de 50 bedste b�ger klagede s� l�nge, og prisniveauet forbedredes s�vidt,at der skete nogen fremgang,men b�rne�b�ger h�rer stadig til de m�rkere punkter i hollandsk bogproduktion, 7. Illustrerede b�ger. Vi har en h�ndfuld ypperlige fotografer og typo�grafer, som ved, hvordan man skal tilrettel�gge en bog med mange foto�grafier.Det kommer museums-og udstillingskataloger til gode.Alle st�rre hollandske museer har i dag en h�jstandard i tilrettel�gning og trykning 35 G. W. O V I N K af deres kataloger og andre publikationer. P� samme niveau ligger de mange b�ger om hollandske byer og landskaber, om arkitektur og inden�d�rsarkitektur etc. Foruden bogtryk bruges arkdybtryk, ofte med for�tr�ffeligt resultat; offset er endnu ikke konkurrencedygtigt p� dette felt. Kunstneriske illustrationer florerer ikke i Holland uden for den humori�stisketegnekunst. Professionelle illustratorer er d�dsensangste for at virke enten for triste eller for smarte, s� de g�r ofte ud i karikaturen, til et for�enklet groft tegnsprog, eller til dristige eksperimenter. Resultaterne vir�ker sj�ldent som overbevisende, selvst�ndig, kunstnerisk skaben; snarere synes man at f�lge en �jeblikkelig mode. K.Beunis: Omslag til billigbog. Amsterdam, De Bezige Bij, 1960. 178x102 mm. HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE �R F. Westendorp: Illustration til gavebog fra Den Hollandske Boghandlerforening. Amsterdam 1954. W.Bijmoer: Illustration til Schmidt: Cabaretliedjes. Amsterdam, Arbeiderspers, 1952. 8. Billigb�ger. Disses kvalitet er stort set ikke ringere end i andre lande, sommetider bedre. Undertiden frembyder de ypperlige omslag. Ved siden af almindelige kartonomslag er de b�jelige kartonbind efter systemet In�tegral, opfundet af den hollandske bogbinder d'Huy, meget popul�re. 9. ]uhil�umsskrifter etc. Mange firmaer og institutioner pr�ver at styrke deres prestige ved at benytte et jubil�um, en ny fabriksbygning eller en anden lejlighed som p�skud til at producere en �dsel publikation, som direkte eller indirekteskildrer deres form�l, metoder og indre forhold for et publikum, som �ikke anede, at det hele gik s�dan til�. Da mange som G. W, O V I N K Dan zullen zij hun zwaarden tot plocgscliaren omsmcden cn hun sporen tot snoeimessen D. Elffers: To opslag med egen illustration fra Esajas' Bog. Amsterdam, De Bezige Bij, 1964. Offsettryk: De Jong, Hilversum, med sats fra Hooiberg, Epe. Skrift: Bembo. sagt er virtuose i at kombinere ord og billeder, er b�ger af denne art ble�vet ret i�jnefaldende i hollandsk bogproduktion. VII. Slutbem�rkninger Som helhed er hollandsk bogtilrettel�gningog bogproduktion mere blom�strende, end den har v�ret det 1 �rhundreder. Antallet af gode boger er virkelig h�jt for et s� lille land, is�r n�r man tager de mange og friske ideer i betragtning-samt prisniveauet. Udadlelige b�ger er sj�ldne, men 38 HOLLANDSK BOGKUNST GENNEM TREDIVE � commftxtaar: sprckcn (Gen. 1 : 2), en hel is hct bnd tkr vergetclheid. Almct al isdc sjeool dc wcrcld, waar Jahvvchniet is-al is zc mct buitenzijn be^cik! -cn waar dc communic mct hcm voorgocd is afgcbrokcn. Is ccn kecr op de aardc dc cxistcnticlc commumcatie mctJah�wch afgcbrokcn -en dat is hier hct geval: Israel kent mct, ziet mct, hoort mct. vcr�staat mct cn Godroept indc woestijn! -dan is hct levcn in de sjeool in feite al begon�nen, dat wil zeggen: dan is er gcen leven Dc Torah.-Dit alles moctgebeuren, omdat Israel mct kent, of (�nders gezegd) omdat hct volk de Torah van zijn God heeft ver�worpen. Torah is in dc Statcnvertaling, cn in dc regel ock in dc Nicuwe Vcrtaiing, mct wet vertaald, cn dat is uiterst mis-Icidcnd. DcTorah, dc Weisung (M.Buher) kan mct ineen Codex iuns,m een Wctbock uorden nagcslagcn en is dusgeen wet indc zin van onzc rechtsstclsels; hij wordt uit dc h�nd van Jahwch ontvangen in de cxistcn�ticlc commumcatie van hct luistcren en 'kennen', in de verbondenheid mct hcm, die laat zien wat wij doen -en wat ons te dc^cn staat. Niet uit de gchoorzaamheid aan de bepahngen van ccn Wctbock, maar u;t de verbondenheid mct Jahwch ontstaat hct recht, dat hcm verhoogt. Jes. 5 : 1-7. Over dc wijze, waarop de profeten hun woord hebbcn gebracht, is nog niet alles bekend. Er is in de mecste fragmenten een cadans djc doet vermoeden, dit hun woord iets van een recitaticf moct hebbcn gehad. Soms maken de 'zieners* gebruik van inhrt volk levende licdercn, zoals ook de Psalm�dichters hebbcn gedaan (b.v. Psalm 22) en zingen dan, door de citer begcleid, hun profetic. Licdjeszangers!Bij voorkeur opdc grote feesten, die heel Juda in de tempel samcnbrcngcn. en die ontmoeting mct Jahwch, 'heiliging' en kermis in��n zijn. Hct hed van dc wijngaard is duidclijk, de symbolick doorzichtig genoeg. Hct is hct lied van een man. die door zijn 'wijngaard* in de stcck is gclaten; zij hecft een �nder verkoren! Maar hct is hct lied van jahwch cn Israel. . . Het lied cindigt bijdc do< lk wi] van niijn gcliefdc zingen, hct hed van inijn beminde over zijn wijngaard. Mijn gcliefde had een wijngaard op een vruchtbare hclling; hij spittc hcm om, zuiverde hcm van stenen, beplanttc hem met edele wijnstokken, bouwdc er een torcn in en hakte er ook een perskuip in uit. En hij verwachtte, dat dc wijngaard druivcn zou voortbrcngcn, maar hij bracht afval voort. Ik wil van mijn geliefde ziiu Kombinationen af billigbogspris, expressiv typografi og illustrering og videnskabelige kommentarer til et bibelsk skrift m� kaldes bem�rkelsesv�rdig. 200x125 mm. den almindelige standard er over gennemsnittet. De der kender proble�merne indefra, krydser fingrene og h�ber inderligt, at denne tingenes til�stand m� vare nogen tid, men det vil n�sten v�re for godt til at v�re sandt. Imidlertid m� det indr�mmes,at de hollandske bog-og bogtrykfag er v�gne; de er til stadighed opm�rksomme p� faren for det altfor glatte, det rentud behagesyge. Fremtiden vil v�sentligt afh�nge af,hvordan man skaffer arbejdskraft, af prisniveauet og af den almindelige velstand. Oversat efter forfatterens engelske manuskript. 39